Examentijd op de Rijks HBS in Purmerend

Examentijd. In de afgelopen eeuw moeten vele duizenden jongeren uit de regio Waterland in dit jaargetijde hebben zitten blokken voor hun eindexamens en vervolgens zitten duimen voor de uitslag. Ging het er vroeger heel anders aan toe dan nu?

In de depots van het Waterlands Archief zijn archiefstukken te vinden die getuigen van die eeuw eindexamentijd. Zo vinden we in het archief van de RSG (toegangsnummer 1436, het archief wordt momenteel bewerkt) stukken over de eindexamens uit de begintijd van de Rijks Hogere Burger School (RHBS), die in 1921 in Purmerend van start ging met een vijfjarige opleiding. De school was één van de voorlopers van het huidige Jan van Egmond Lyceum in Purmerend.
Overigens, om toegelaten te kunnen worden, moesten leerlingen een toelatingsexamen doen, dus feitelijk maakten zij aan zowel het begin als het einde van hun schooltijd een examen op de RHBS. 

Lessen op de Rijks Hogere Burger School (RHBS)

De lessen op de RHBS werden aanvankelijk gegeven in het Nederlands-Hervormde Weeshuis in Purmerend. Maar door groei bleek in 1922 het aantal lokalen onvoldoende en kwam aan de Wilhelminalaan een houten hulpgebouw te staan.
In 1924 was de school zo gegroeid dat het onderwijs in maar liefst vier verschillende gebouwen werd gegeven, verspreid door de stad; geen ideale situatie. Maar in oktober 1925 behoorde dat tot het verleden door de opening van een gloednieuw schoolgebouw aan de Wilhelminalaan. Het kenmerkende gebouw staat er nog steeds, al heeft het inmiddels geen onderwijsfunctie meer.

De eerste examenkandidaten

Het oudst bewaard gebleven archiefstuk stamt uit 1924. Het betreft een kopie van de cijferlijst van een van de allereerste leerlingen die slaagden voor het eindexamen: Gerrit Hendrik Rigter. Gerrit werd op 15 december 1905 in Purmerend geboren als zoon van boekhouder Simon Rigter en Aaltje Edel.

Veel vakken

De cijferlijst vermeldt maar liefst zestien vakken waarin Gerrit examen heeft gedaan, en geeft daarmee een indruk in de vakken die destijds op de HBS werden onderwezen en geëxamineerd, namelijk: Wiskunde, Natuurkunde, Scheikunde, Plant- en dierkunde, Staathuishoudkunde, Aardrijkskunde, Geschiedenis, Nederlandsch, Fransch, Engelsch, Hoogduitsch, Handteekenen, Mechanica, Boekhouden, Rechtlijnig teekenen en Lichamelijke oefening.

Geslaagd

Gerrit Rigter was in 1924 één van de elf geslaagden in de allereerste eindexamenklas:

 

^{(Provinciale Noordhollandsche Courant, 1924-07-12; p. 1)}

Van de examenklas werd ook een foto gemaakt, en door de bijschriften weten we wie van hen Gerrit Rigter was:

Examenopgaven 1926

Uit 1926 zijn van verschillende vakken examenopgaven bewaard gebleven die werden afgenomen in de periode 1 tot en met 8 juni. Enkele voorbeelden:
Op dinsdag 1 juni 1926 moesten twee examens worden gemaakt. In de voormiddag Algebra, in de namiddag Handteekenen. Voor Algebra stond 2 uur waarin leerlingen de opgave kregen een onderzoek te doen naar enkele vergelijkingen:

Voor het vak Handteekenen moest een tekening worden gemaakt op basis van de volgende beschrijving:
‘Een stoof is zoodanig geplaatst, dat de zijvlakken hoeken van ongeveer 45⁰ maken met den werkmuur. Op de stoof en even rechts van het midden van ’t bovenvlak staat een melkkoker (hoogte ± 12 c.M.). Vóór de stoof en even naar rechts staat een petroleumkan. Maak van dit stilleven een natuurteekening. De schets is hoofdzaak; licht en schaduw eenvoudig aan te geven; toepassing van eenige kleur is gewenscht.’ Voor de opdracht kregen de leerlingen 3 uur de tijd.

Op 3 juni 1926 werden ook twee vakken geëxamineerd: in de voormiddag Trigonometrie, in de namiddag Nederlandsch. Voor dat laatste vak moesten de kandidaten binnen drie uur een opstel maken over één van de volgende onderwerpen:

1.    Een vergadering van onze schoolclub
2.    Mijn liefhebberijen
3.    Weldadigheid en weldadigheidsvertoon
4.    Straatcollecte
5.    Liefde tot de natuur
6.    Het maken van een opstel
7.    De Vlaamsche beweging
8.    Teeken de hoofdfiguur (of de hoofdfiguren) van een door u gelezen roman uit de twintigste eeuw.

Voor het vak Fransch, ‘s middags op 4 juni moest een vertaling ‘in goed Nederlandsch’ worden gemaakt van het citaat ‘L’île de Krakatoa’ uit het in 1925 gepubliceerde boek ‘Iles de Paradis’ van de Franse schrijver Robert Chauvelot (1896-1937). Het examen moest binnen 2,5 uur worden afgerond.

Maandag 7 juni was ook weer een pittige dag met twee vakken: ’s morgens Natuurkunde met voornamelijk openvragen en ’s middags Hoogduitsch waarvoor een vertaling moest worden gemaakt. Een vergelijkbare opdracht kregen de leerlingen de volgende ochtend voor het vak Engelsch. Voor beide vertalingen kregen zij 2,5 uur de tijd. Uit beide examenopgaven wordt jammer genoeg niet duidelijk uit welke bron de teksten afkomstig zijn.

Uitslag in de krant

In de krant De Drie Meren van 17 juli 1926 is te lezen hoe het eindexamen voor de RHBS’ers dat jaar is afgelopen:

Voor de meeste kandidaten mocht dus de vlag uit: ook toen al een traditie.